Θρησκευτικοί πόλεμοι

Σειρά μακροχρόνιων πολέμων που αναστάτωσαν την Ευρώπη κατά τον 16ο και 17ο αι., μετά τη θρησκευτική μεταρρύθμιση. Ως πρόδρομος των πολέμων αυτών, μεταξύ 1419 και 1436, μπορεί να θεωρηθεί ο πόλεμος εναντίον των Ουσιτών της Βοημίας, δηλαδή εναντίον των οπαδών του Ιωάννη Ουσίου (Hus), που έληξε με τη συμφωνία του Ίγκλαου. Ως πρώτος όμως θ.π. θεωρείται εκείνος που διεξήγαγε o αυτοκράτορας Κάρολος E’, έπειτα από την ειρήνη του Κρεπί (1544) με τη Γαλλία, εναντίον του προτεσταντικού Σμαλκαλδικού Συνδέσμου, που ονομάστηκε έτσι γιατί ιδρύθηκε στο Σμάλκαλντεν (1530) από τον εκλέκτορα της Σαξονίας –μεγάλο προστάτη του Λούθηρου– τον λανδγράβο Φίλιππο του Έσεν, τους αντιπροσώπους των πόλεων του Μαγδεμβούργου και της Βρέμης και άλλους ηγεμόνες που είχαν προσχωρήσει στη Μεταρρύθμιση. Παρά το γεγονός ότι o Σύνδεσμος ηττήθηκε στο Μίλμπεργκ (1547), ο Κάρολος E’ δεν κατόρθωσε να αφανίσει τον προτεσταντισμό από τη Γερμανία. Στην ειρήνη της Αυγούστας (Σεπτέμβριος 1555) ο αυτοκράτορας αναγνώρισε ουσιαστικά το στάτους κβο στις σχέσεις μεταξύ προτεσταντών και καθολικών, αν και κατόρθωσε να συμπεριληφθούν στη συνθήκη δύο όροι που απέβλεπαν στην πρόληψη της μελλοντικής διάδοσης του προτεσταντισμού: την αρχή του cuius regio eius religio, σύμφωνα με την οποία οι υπήκοοι των διαφόρων κρατών της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν τη θρησκεία, καθολική ή προτεσταντική, του ηγεμόνα τους, και την αρχή του reservatum ecclesiasticum, σύμφωνα με την οποία, αν ένας αξιωματούχος της Εκκλησίας ήθελε να εγκαταλείψει τον καθολικισμό, όφειλε να παραιτηθεί από όλα τα περιουσιακά στοιχεία και τα αξιώματα που κατείχε. Η ειρήνη, παρά τις δυσκολίες που παρουσιάστηκαν, διατηρήθηκε σχεδόν αδιατάρακτη έως την έκρηξη του Τριακονταετούς πολέμου (1618-48). Στην Ελβετία, πριν ακόμα από τη Γερμανία, η προτεσταντική Μεταρρύθμιση –που είχε εφαρμόσει ο Ζβίγγλιος– προκάλεσε θρησκευτικές συγκρούσεις. Η εχθρότητα των καντονιών του Ζβιτς, του Ούντερβαλντεν, της Λουκέρνης και του Γκλάρους, που παρέμειναν καθολικά, εναντίον των κηρυγμάτων του Ζβίγγλιου, παρακίνησε τον τελευταίο σε μια απόπειρα να τα υποτάξει με τη βία, αλλά τα προτεσταντικά καντόνια νικήθηκαν και o ίδιος ο Ζβίγγλιος σκοτώθηκε στη μάχη του Κάπελ (1531). Ύστερα από το γεγονός αυτό, τα δύο μέρη συμφώνησαν κάθε καντόνι να είναι ελεύθερο να επιλέξει το δόγμα που επιθυμεί. Η συμφωνία αυτή τηρήθηκε ουσιαστικά έως το δεύτερο μισό του 17ου αι. Ένα μεμονωμένο επεισόδιο –στο οποίο η σύγκρουση γαλλικών και ισπανικών πολιτικών συμφερόντων προσέδωσε διεθνείς διαστάσεις–, η εξέγερση των καθολικών της Βαλτελίνα εναντίον των Διαμαρτυρομένων του καντονίου του Γκριζόν τον Ιούλιο του 1620, έληξε με τις συνθήκες της Μαδρίτης (1621) και του Μονσόν (1626) μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας. Τα πολιτικά συμφέροντα και οι επιδιώξεις διαδραμάτισαν ιδιαίτερο ρόλο και στη θρησκευτική σύγκρουση στις Κάτω Χώρες. Η λεγόμενη επανάσταση των gueux (δηλαδή των κουρελήδων, όπως ονομάστηκαν οι αντίπαλοι των καταπιεστικών μέτρων του Φίλιππου B’, οι οποίοι σε ένδειξη πένθους ντύνονταν σαν ζητιάνοι), που ξέσπασε το 1566, οδήγησε, έπειτα από εξαντλητικούς αγώνες που διήρκεσαν σχεδόν μισό αιώνα, στην ανακωχή της Αμβέρσας (1609) και στην ουσιαστική απόσπαση των βόρειων Κάτω Χωρών (Διαμαρτυρομένων) από τις νότιες (καθολικές), οι οποίες, ήδη από τις 6 Ιανουαρίου 1579, είχαν ορκιστεί στο Αράς πίστη στον βασιλιά της Ισπανίας. Ο αγώνας, όμως, επαναλήφθηκε έπειτα από λίγο και μόνο με την ειρήνη της Βεστφαλίας, το 1648, η Ισπανία αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ολλανδίας. Θρησκευτικοί διωγμοί έγιναν, επίσης, κυρίως έπειτα από την προσχώρησή τους στη Μεταρρύθμιση, εναντίον των βαλδινών. Οκτώ συνολικά θ.π.διεξήχθησαν στη Γαλλία εναντίον των ουγενότων. Στην Αγγλία, παρότι τυπικά δεν υπήρξαν θ.π., τόσο στην πρώτη επανάσταση εναντίον του Καρόλου A’ (1642-47) όσο και στη δεύτερη εναντίον του Ιακώβου B’ (1688-89) επέδρασαν και βαθύτατες θρησκευτικές αντιθέσεις.